Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlüğünde ana fikir “Bir yazının temeli olan asıl düşünce” olarak tanımlanmaktadır. Ana düşünce ya da yaygın adıyla ana fikir, yazarın metinde ulaşmak istediği amacın en kısa ifadesidir. Ana fikri bir metinde anlatılanların bir yargı oluşturabilecek şekilde somut halde dile getirilmesi diye de tanımlayabiliriz .Haris ve Hodges’e (1981) göre merkezdeki düşünce, bir cümle ya da pasajın anlamı veya özü anlamına gelen ana fikir, okuyucuya yazarın konuyu açıklamak için sunduğu en önemli ifadeyi belirtir. Metinde böyle bir ifadenin gönderim yaptığı en önemli fikri tanımlar. Ana fikir açık olarak ifade edilmekten çok ima edilir. İma edilmiş bir ana fikir, bir paragrafın konuları arasındaki baskın ilişkiden çıkarılabilmektedir. Araştırmacılar ana fikri anlamanın önemini ortaya koymakta ve hazırladıkları okuduğunu anlama becerileri listelerinde daima üst sıralarda yer vermektedirler. Nitekim son dönem okuma alanındaki çalışmaların, okuduğunu anlamanın önemi üzerinde yoğunlaşmakta olduğu görülmektedir. Ana fikir bulma becerisi ise okuduğunu anlamanın merkezinde yer almaktadır. Nitekim Axelrod ana fikri “okuduğunu anlama tekerleğinin merkezi” olarak tanımlamaktadır. Aulls’a  göre bir metnin ana fikri, yazarın konuyu açıklamak için sunduğu en önemli ifade olmalıdır. Bu ifade, cümlelerin çoğunluğunun gönderimde bulunduğu asıl fikri nitelendirir ve genellikle tek bir cümle ile sunulur. Bununla birlikte, bazen tutarlı iki cümleden de oluşabilmektedir. Ana fikir, konuyu açıklayan bir kelime veya kelime grubundan daha çok bilgi sunmaktadır. Tek bir cümle olarak, paragrafın herhangi bir yerinde bulunabilir ve açık olarak ifade edilmekten daha ziyade ima edilebilir. Yapılan araştırmalara göre, eğer metinde ana fikir bir cümle olarak açıkça belirtilmişse, genellikle metnin ilk cümlesinde verilmektedir. Eğer ilk cümlede ana fikir belirtilmemişse genellikle ikinci cümlede, nadiren de metnin başka bir yerinde verilmektedir . İma edilen ana fikir, bir metnin konusunun farklı yönleriyle anlatıldığı paragraflar arasındaki en belirgin ilişkinin ifade edilmesi sonucu belirlenebilir . Metin içerisinde ana fikrin sabit bir bölgesi yoktur. Metnin karmaşıklığına ve ele alınan detayların çokluğuna göre ana fikir metnin içinde farklı yerlerde olabilir. Buradan ana fikrin her zaman metnin içerisinde ifade edildiği sonucu çıkarılmamalıdır. Ana fikir bazen açıkça, bazen ima edilmiş şekilde verilirken, bazen de ne açıkça ne de ima edilmiş şekilde verilmez. Okuyucu kendi çıkaracağı ipuçlarıyla alternatif ana fikirler oluşturabilir (Pilten,2007,s.12-13).

             Ana fikir kavramıyla en fazla karıştırılan ve öğrencilerin bulmakta zorlandıkları bir başka kavram ise “konu” kavramıdır. Duffelmeyer ve Duffelmeyer ana fikir ve konu kavramlarının öğrenciler arasında genellikle karıştırılan kavramlar olduğunu belirtmektedirler. Araştırmacılara göre bu kavramlar birbirlerinin yerlerine kullanılmazlar ve bu karışıklığa hem ana fikir hem de konu kavramlarının paragraf ya da metinlerin önemli merkezlerini oluşturmaları sebep olmaktadır. Konu ile ana fikir arasındaki fark şudur: Konu, paragrafın ya da metnin basit olarak neden bahsettiğini söyler. Diğer yandan ana fikir, yazarın metinde konu ilgili vermek istediği en genel noktadır. Örneğin; konu “köpek, büyükannem” gibi tek kelime ya da cümlecik olabilir, bunun yansıra ana fikir tam bir cümledir. Örneğin; “Değişik türlerde köpekler vardır. Büyükannem hayatım boyunca bana yardımcı olmuştur.”gibi. Paragrafta konu, yazarın üzerinde durduğu düşünce, olay veya durumdur. Ana fikir ise, yazarın, ele alacağı konuyu hangi yönde açıklayacağını saptamasıdır. Bir başka deyişle, ana fikir yazarın konuya bakış açısıdır. Konu üzerinde, asıl söylemek istediğimizin bir cümleyle belirtilmesi, ana fikir cümlesini oluşturur. Sözgelimi konu olarak “tiyatro” ele alınmış olsun. Bununla ilgili “sanat kolu oluşu” “eğlence ve eğitim aracı oluşu” düşüncelerini içeriğinde toplayan “Tiyatro, bir sanat koludur” cümlesi ana düşünce cümlesi olarak belirlenebilir. Bir başka yazar “Görsel ve işitsel özellikleriyle tiyatro en etkili eğitim aracıdır” ana düşünce cümlesini aynı konuyla ilgili olarak belirleyebilir(Pilten,2007,s.14).

            Aulls anlama becerileri arasında en temeli olan ana fikri tanıma becerisinin, bir öğrencinin okuduğunu anlama için taslak oluşturma, altını çizme, not alma, gözden geçirme ve tarama, özet çıkarma ve soru sorma stratejilerini etkili bir biçimde uygulayabilmesinde önemli bir rol oynadığını belirtmektedir. Bütün bu stratejiler yazarın verdiği bilgiler arasında en önemli fikri belirlemeyi sağlar. Bu stratejilerin kullanılabilmesi için okuyucuların, konuyu, açık olarak verilen ve ima edilen ana fikri belirleyebiliyor ve ifade edebiliyor olmaları gerekmektedir. Okuyucu okuma sırasında, aşırı bilgi yüklenmesini ve metinde bir anlam kaybını engellemek için önemli fikirleri yorumlamalıdır. Okuyucuların metindeki  bilgilerin önem seviyelerini belirlerken, öncelikle ilişkisiz bilgileri ilişkili olanlardan ayırt etmeleri gerekmektedir. Buna ek olarak, metindeki bilgileri diğer bilgileriyle bağlantı kurmak ve organize etmek için önem seviyelerine göre ayırt etmelidirler. Bu görevin gerçekleşmesi, anlamsal olarak ilişkili konular arasındaki alt ve üst düzey ilişkileri fark etme yeteneğini gerektirmektedir. Pressley ve Afflerbach ana fikir oluşturmayı, okuyucunun aktif olarak araştırdığı, metne yansıtma yaptığı ve metne cevap verdiği, yapılandırmaya dayalı okuma olarak tanımlamaktadır. Afflerbach metinden ana fikir oluşturma, ana fikri daha önemsiz ilgili ayrıntılardan ayırma, ana fikri özetleme gibi karmaşık anlama faaliyetlerini okuyucuların okurken düşüncelerini izlemelerini ve ayarlamalarını gerektiren tekrarlanan süreçler olarak nitelendirmektedir. Ana fikir oluşturma, metnin özelliklerini anlama ile geliştirilebilir stratejik bir süreç olarak da tanımlanmaktadır. Metnin içeriğinde verilen bilgiler öğrencilerin metni anlamalarına ve ana fikri bulmalarına aracılık etmektedir. Hennings’e  göre bir metinden ana fikri çıkarmak basit bir görev değildir; okuyucudan metinde olanlarla, konu hakkında hali hazırda bildikleri arasında bağlantı kurmaları, metindeki anlamlı ayrıntılar arasında ilişkilendirmeler yapmaları, açık olarak ifade edilen ayrıntılardan öteye giderek sonuç çıkarmaları ve ortaya koydukları ana noktaları kabul veya reddetmeleri beklenmektedir. Bu geniş anlamıyla ana fikir bulma, okumanın kendisidir. Okuyucuların anlamlı fikirler ortaya koymalarına yardım etmek okuma öğretiminin ana bakış açısı olmalıdır. Ana fikir bulma becerilerinin öğretiminde genel hedef şu şekildedir: Bireyin bir metninde ima edilenlerin önem seviyelerini belirleyebilmesi için gerekli olan bilgiyi ve stratejiyi kazanmasını sağlaması ve bunun sonucu olarak bireyin daha ileri bir akademik hedefi başarabilmesidir (Pilten,2007,s.15)

YARDIMCI FİKİR

           Yardımcı düşünceler, yazıda ele aldığımız konuyu genişletmek ya da açımlamak, belli noktaları belirginleştirmek, konunun çevresini çizmek için kullanılır. Yardımcı fikir, ana fikir binasını oluşturan tuğlaların kendisidir. Yardımcı fikirler yazının tümünü toparlamaya yetmez, sadece bir paragrafı kapsar. Ancak ana fikir cümleleri öyle değildir. Ana fikir, paragraflardaki fikirlerin hepsini kapsar. Bir evin yapısı nasıl çatısını desteklerse, paragraftaki ayrıntılar da ana fikri destekler. Belli bir uzunluktaki yazıyı temsil eden ana fikir, yardımcı fikirlerin ürünüdür. Yardımcı fikirlerin hepsi, ana fikri oluşturan birer ögedir. Yardımcı fikirler, ana fikrin bir yönünü ifade ederler. Yardımcı fikirler, ana fikri destekleyen, tamamlayan ana düşüncenin açıklanmasını sağlayan, konuyu geliştiren düşüncelerdir. Ana fikir çoğu zaman yardımcı fikirlerin desteğiyle netleşir. Yardımcı fikirler, ana fikre ulaşmak için kullanılan ve ana fikir kadar baskın olmayan fikirlerdir. Bir diğer deyişle ana fikir bu yardımcı fikirlerin bileşkesidir. Yardımcı fikirler bir metin içinde direk ifade edilebileceği gibi metin içinde verilen örneklerle, karşılaştırma ifadeleri ile sebep sonuç ilişkileri ile de verilebilir. (Kırnık,2017,s.65-67)

KAYNAK

 Pilten,G.(2007).Ana Fikir Bulma Stratejisi Öğretiminin Ana Fikir Bulma Ve Okuduğunu Anlamaya Etkisi.( Yayımlanmamış Doktora Tezi).Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.

Kırnık,D.,(2017). Örgütlenme Stratejilerinin Ana Fikir ve Yardımcı Fikir Bulmaya Etkisi.( Yayımlanmamış Doktora Tezi). İnönü Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.