Yaratılışın gizli yapılarını üzerinde bulunduran deha, sezgileriyle kendiliğinden doğruya uzanan bir geçiş gerçekleştirir. Bu gizemli gücü elinde bulunduran dahi sanatçı kurallara uymak yerine kuralları keşfetmeye imkânı bulur. Klasik sanatın vazgeçilmez anlayışını oluşturan taklit mantığının karşısında yer alan Deha, yani “estetik düşünce yetisi” , “ifade edilmeyen şeyi evrensel olarak aktarabilir hale getirmeyi” de bilir. Kant’a göre, doğa kendi kurallarını özne üzerinden sanata aktarmalıdır, yani güzel sanatlar sadece dehanın üretimi olarak mümkün olabilirler. Deha, öğretim sürecinin sonucunda var olan bir ürün değildir. Doğuştan gelen bu yetenek, ortaya koyduğu eseri nasıl yarattığını bilimsel olarak açıklayamasa da kurallarını doğa olarak sunar. Düşüncelerin kendisine nasıl geldiğini bilmediği için açıklamasını da yapamaz. Bu nedenle de eserin oluşumundaki kuralları ve temel ilkeleri, sistematik bir şekilde başkalarına aktaramaz. Klee’ye göre de deha; doğuştan gelir, sezgiye ve lütfa bağlıdır: “ Bu ve başı sonu olmayan bir lütuf halidir… Deha, sistemde hata veren şeydir. Onca öğrencinin öğrenebilecek her şeyi özümlemesinin ama bununla birlikte hiçbir zaman “yaratamamasının” nedeni de budur”. “ Sanat görülürü yeniden üretmez; sanat görülür kılar”.  Dışsal görünümlerin aslına bağlı kalınarak yeniden üretilmesini reddederken, taklidi yok sayarak sanatın asıl işlevini de ortaya koymak isteyen bu ifade ile aslında, var olan mekân özelliğinden hareketle çalışmanın yaratmak olmadığını ortaya koyar. Deha sadece güzel eserler tasarlamakla yetinmez, üretirken yüceyi tasarlama yetisini de ortaya koyar.

Güzel gibi yücede estetik yargıya dayanır, fakat güzel biçimsel olduğu için sınırlı ve sonlu bir objeyle ilgiliyken, yüce sınırsıza ve biçimsize gönderme yapar. “Doğanın güzelliği objenin biçimiyle ilgilidir ve bu biçim sınırlı olmaya dayanır; fakat yüce, sonsuzluğun bir objede ya da o obje sayesinde temsil edilmesi bakımından, biçimsiz bir objede de bulunabilir”. Hiçbir zaman deyimle bağlantılı olmayan yüce aslında sadece ruhsal durumlar doğrultusunda kendisini ortaya koyar. Ciddiyet, ağılık,saygı empoze eden yüce,sadece bir temsilin kavranmasında söz konusudur.

                                                                                                                   Ayşe AYGÜN 2010

Kaynak : Frango,France. Sanat, Çeviri: Özcan Doğan