Paradigma,belli bir zaman dilimi içinde bir grubun ya da topluluğun düşünme biçimi ve davranışlarını belirleyen bir dünya görüşü,bilgi dayanağı, bir izlenceler bütünü, bir perspektif, bir model olarak tanımlanabilir. Paradigma kavramı bilimdeki değişim, dönüşüm ve yeni oluşumları daha iyi anlayabilmek için kullanılmaktadır. Bu anlamda Kuhn paradigmayı, bir ile bir alanda çalışan bilim adamlarının paylaştığı ortak değerler anlayışlar dizisi olarak tanımlar.  Kuhn göre paradigma iki ayrı anlamdadır. Birincisi; paradigma, belli bir topluluğu üyeleri tarafından paylaşılan inançların, değerlerin, tekniklerin bütünüdür. Bu anlamda paradigma, bilim adamlarının bir kuram ya da bir kuramlar dizisini paylaşmasıdır. İki anlamda ise, bu bütünün içinde bir tek unsur söz konusudur; model veya örnek olarak kullanılan ve gerektiği zaman olan biçimdeki bütün diğer bulmacaların çözümleme temeli kesin kuralların yerine kullanılabilen somut bulmaca çözümleridir. Kuhn'un tanımlarından anlaşılacağı gibi bir anlamı ile paradigma, bilim alanlarının bir kuramı paylaşması, kuramın geçerliğini kabul etmesi, iki anlamıyla, kuramın içerisindeki sorunlara çözüm bulmayı gerektiren model veya örneklerdir (Aykut ,2018,s.185-186).

            Paradigma sözcüğünün Yunanca kökenli olup model, kuram, algı, varsayım, referans anlamında olduğu bilinmektedir.Paradigmanın ideolojik bir dayanağı vardır ama modele dönüşmeden de somut olarak uygulanmaz.

 Model ; belli bir gerçekliği temsil eden yapıdır. İçinde yaşadığımız evrende fiziksel modeller kadar düşünsel modellerimiz de vardır. Bu nedenle, modeller şematik olarak görselleştirme bileceği gibi, sözel açıklamalarla da bitimlenebilir. Araştırma modelleri de bu özellikleri taşır. Her araştırma modeli belirli paralellik paradigmalardan beslenir ve uygulamada onları temsil eder.

Desen; işlevsel uygulamalar için kullanıcı ile ürün arasındaki etkileşimi yapılandıran  somutlaştırılmış bir durum etkinlik ya da süreçtir. Günlük yaşamda özellikle sanat ve mühendislik alanlarında desenler sıkça kullanılmaktadır. Bilimsel araştırmalarda desen, kullanılan modelin hangi türünün tercih ettiğini gösteren bir işlev üstlenir Bu nedenle hiçbir araştırma deseni parçası olduğu modelden ayrı düşünülemez. Demek oluyor ki bilimsel paradigmadan araştırma modeli doğmakta, modelden de uygulama deseni çıkartılmaktadır. Bilimsel araştırmalarda paradigma, bilimin ne olduğu ve nasıl yapılması gerektiği konusunda bir bakış açısı sağladığı için model paradigmayı, desende modeli somutlaştırmaktadır. Böylece eğer paradigmalar da bir değişim olursa bunun modelleri ve desenleri yansıması kaçınılmazdır. Nitekim bilim dünyasında zamanla paradigma değişmeleri yaşanmaktadır Özellikle sosyal bilimler alanlarında araştırmalarda kullanılan modelleri sürekli değişimler gözlenmektedir(Şimşek.vd,2012,ss.82-84).

  Nicel Paradigma

 Nicel araştırmalar temelde pozitivizme dayanmaktadır pozitivizm Saint Simon ve Auguste Comte tarafından ortaya atılmış bir düşünce yapısı olup bilginin görgül yolla elde edilmesine dayanır. Pozitivizm olguculuk bilimde denilmektedir. Çünkü bu felsefe bilimsel bilgiye ancak görgül yolla elde edilen bilgi olarak kabul etmekte ve bunun dışında bilgileri reddetmektedir. Bilimsel araştırmalarda  verilerin toplanması sürecine atfedilen önem ile verilen geçerli ve güvenilir olması koşulunun temelinde bilginin bilimselliğine verilen değer yatmaktadır. Pozitivizm epistemolojinin özüm kısaca şudur; Bilimsel bilgi, içeriklerini nicelikleri dönüştürüldüğü, epmirik çeşitliliğin yerini akılcı birliğin geçirildiği, varlıkların yerine ilişkilerin ortaya konulduğu bir türüdür. Bilim ilerledikçe insan algısına ve dolaysız gözlemlere dayanan kaba olgulardan ve öznellikten uzaklaşır. İlişkiler kavranarak ve örüntülenerek kuramlar oluşturulur. Sonuçta birbirini doğrulayan ve pratik araştırmalara olanak veren kuramlar nesnel bilgi kümesi olarak kabul edilmektedir. Bu ve benzeri ilkelerle den hareketle nicel araştırmaların temel özellikleri maddeler halinde  açıklamak olanaklıdır(Şimşek.vd,2012,ss.85-86).

Nitel Paradigma

Nitel araştırmanın özünde pozitivizmin eleştirisi olan birçok görüş yatmaktadır. Bunları genel olarak Post_pozitivizmin başlığı altında toplamak olanaklıdır. Nitekim Post-pozitivizmin; eleştirel yaklaşım, yapısalcılık, oluşturmacılık, postmodernizmin, feminizmin ve marksizmin gibi kuramları da kapsamakta, bunlarla ilişkili bulunmakta ya da bunlara eş anlamlı olarak kullanılmaktadır. İlk kez 19. yüzyılın sonlarında ifade edilmeye başlanmıştır.Aslında sosyal bilimlerdeki olguların doğa bilimleri anlayışıyla sorgulanmasının bir eleştirisidir.Egemen bilim anlayışı olan pozitivizmin var olan sorunlara tam çözüm getiremediğini hatta sorunun kaynağını oluşturduğunu ileri sürülmektedir. Kuhn paradigma değişimi kavramıyla, pozitivist paradigmanın yetersiz olduğu durumlarda karşıt bir paradigmanın oluşabileceğini söylemiştir. Lakatos bilimin yapılabileceğini , herkesin kabul edeceği bir doğru ya da yanlış olmadığını belirterek bilimin tek yöntemi olamayacağını savunmuştur. Feyerabend ise, batı merkezi bilim anlayışının bilimsel paradigmayı bir ideoloji haline getirdiğini ve bu ideolojinin aslında iktidarı hizmet ideolojisi haline getirdiğini ileri sürmüştür; bilim-iktidar çatışmasında bilimin özel olması gerektiğini ifade etmiştir (Şimşek.vd,2012,ss.86) .

 Başlıca bilimsel paradigmaları karşılaştırmak;

  Araştırmalarda kullanılan biçimi ile üç tür bilim paradigmasından söz edilebilir. Nicel paradigmalar da  gerçeklik araştırmadan bağımsız olarak, yansız biçimde ve görgül yollarla araştırılabilir. Nitel paradigma, özellikle toplumsal gerçekliğin fiziksel bir gerçeklik gibi araştırılamayacağını ve fenomenolojik bakış açısıyla yaklaşılması ve araştırmacının kişisel duygu, düşünce, gözlem izlenimlerinin de bir veri kaynağı olabileceğini kabul eder. Karma paradigma ise nicel ve nitel yöntemlerin aynı araştırma içinde birbirlerini güçlendirebililecek biçimde kullanılması durumunda gerçeğin daha sağlıklı açıklanabileceğini görüşünü savunur (Şimşek.vd,2012,ss.102).

Nicel  paradigmaların temel varsayım ve ilkelerini tanımlamak;

  Nicel araştırmanın temelini pozitif düşünce oluşturmaktadır. Nicel araştırmada gerçek tek ve kesindir. Nicel araştırmada gerçek bireyin dışında ve bağımsızdır Araştırma nesneldir, araştırma gör güldür, araştırma tümdengelimci bir yaklaşım benimsemektedir. Nicel araştırma indirgemecidir. Olguya ilişkin 'ne kadar, ne ölçüde, ne sıklıkla' gibi sorulara yanıt aramaktadır. Nicel araştırmanın  amacı evren hakkında betimlemeler, genellemeler yapmak ve geleceğe ilişkin kestirmelerde bulunmaktır. Nicel araştırmada yöntem çok önemlidir, kapsamlı bir alanyazın taraaması gerektirir. Nicel araştırmada araştırma problemi net olarak tanımlanmalıdır. Nicel araştırmada pek çok değişken kontrol edilemediğinden varsayımlar yapılmaktadır.Nicel  araştırmada örneklem sayısının büyük olması,örneklemin evreni temsil ve yansız örneklem yapılması tercih edilmektedir. Nicel araştırmalarda daha çok sayısal veriler toplanmakta, veri çözümlemesinde istatistikler yöntemler kullanılmaktadır. Nicel araştırmalarda kesin olduğu kabul edilen sonuçlara ulaşılır ve araştırmalarda formal bir dil kullanılır. Nicel araştırmalarda gözlenebilen davranışlar ön plandadır, davranışlar düzenli tutarlı ve yordanabilir olarak görülmektedir.(Şimşek.vd,2012,ss.102).

 Nitel paradigmaların gereklerini ve özelliklerini açıklamak;

Nitel araştırmanın temelini post-pozitivizm oluşturmaktadır. Nitel araştırmalarda gerçek görelidir ve birden çok doğru olabilir. Nitel araştırmalarda gerçeklik bireyin katılımıyla oluşturulur. Nitel araştırmalar özneldir, doğal ortamda gerçekleştirilir, araştırmalar tümevarımcı bir yaklaşımı benimsemektedir. Nitel araştırmalarda bütün, parçaların toplamı değildir. Nitel araştırma niçin ve nasıl sorularına yanıt aramaktadır ve araştırmada değişkenlerin kontrolü için açıklamalar yapılmalıdır. Nitel araştırmalarda amaçlı örneklem söz konusudur, araştırmalarda verilerin toplanmasında belgeler, sözcükler, görüntüler kullanılır. Nitel araştırma belge incelemesi içerik çözümlemesi örnekolay çalışması söylem çözümlemesi gibi yöntemler kullanılır. Nitel araştırmalarda doğruluğun geçerliliği ve güvenirliği değerlendirmesi oldukça farklıdır. İnformal bir dil kullanılır ve anlamlar ön plandadır. Nitel araştırmalarda insanlar davranışları içinde bulunan bağlama, kültüre, değer sistemine göre farklılıklar gösterebilir(Şimşek.vd,2012,ss.102).

Araştırmada tarama ve deneme modellerini belirlemek;

Tarama modelleri var olan durumu araştırıp açıklamayı amaçlamaktadır. Tarama modeli konu ile günümüzdeki ya da geçmişteki tüm verilerin gözden geçirilmesi mantığını dayanmaktadır. Tarama modelleri genel tarama modelleri ve örnek olay tarama modellerini içerir. Genel tarama modelleri örnekleme yoluyla evren hakkındaki kestirimlerde bulunma ve genellemeler yapma amacını gütmektedir. Genel tarama modelleri tekil tarama ve ilişkisel tarama modeli olmak üzere iki grupta incelenir. Örnekolay tarama modelleri belirli bir olguya ilişkin ayrıntılı betimleme yapma amacını güder ve hem nicel hemde nitel araştırmalarda kullanılabilir; tek durum daseni, tabakalı tek durum deseni ve çoklu durum desenleri gibi türleri vardır. Deneme modellerinde bağımsız değişken manipule edilerek neden-sonuç ilişkisi laboratuvar ortamında ya da kontrollü koşullarda araştırılır. Deneme modelleri; deneme öncesi modeller, gerçek deneme modelleri ve yarı deneme modelleri olmak üzere üç grupta incelenebilir.Denemem öncesi modeller, deneysel koşuları yerine getirmeden nedensellik ilişkisini sorgulamaya amaçlamaktadır.Gerçekten deneme modellerinde gruplar yansız biçimde oluşturularak farklı uygulamalara katılmakta  ve değişkenler arasında nedensellik ilişkileri araştırılmaktadır. Yarı deneme modelleri ise grupların yansız olarak oluşturulamadığı ya da deney ortamının tam kontrol edilemediği durumlarda kullanılır(Şimşek.vd,2012,ss.103).

Nitel araştırma modellerini betimlemek;

 Nitel araştırmalarda kullanılan modeller örnekolay incelemeleri, alan çalışmaları, fenomolojik çözümleme, etnografik inceleme, tarihsel araştırmalar, dayanaklı kuramlar ve eylem araştırmasıdır. Fenomolojik modelde; algılar duygular gibi olgulara odaklanarak özü görmek, sezmek hedeflemektedir. Öze ulaşma çabası yaşantıların, deneyimlerin gerçekten ne anlama geldiğiyle ilgilenmektedir. Etnografik model, insan davranışlarının kökenlerini inceleyen antropoloji alanında gelişmiş olup bireyin davranışlarını ait olduğu sosyal ortamda gözlemlenmesi amaçlamaktadır. Etnografik araştırmalarda araştırmacı kültürel grubun içinde ya da çevresinde uzun zaman geçirerek veri toplar. Tarihsel araştırmalar;bir olay yıl önceki dönemlere ilişkin araştırılmasında ya da önceki dönemlerde olan bir olayın şimdiki olaylar etkisini incelemesinde kullanılan bir yöntemdir.Dayanaklı kurama göre araştırmacının topladığı verilerden kuram geliştirebilmektedir. Araştırmada kullanılan kuramlarının yeterli olmadığı durumda verilein içinde kuram üretilmektedir. Eylem araştırması; katılımcıların kendi eylemlerini, uygulamalarının değerlendirdikleri sürece dayanır.Eylem araştırmaları; eleştiren yansıtma sorgulamayı kullanarak bireylerin davranışlarını anlamak ve değiştirmek için yapılan işbirliğine dayalı uygulama sistemini çalıştırma niteliğindedir(Şimşek.vd,2012,ss.103).

 Karma araştırma modellerine uygun olduğu durumları tartışmak ;

Karma model; nicel ve nitel araştırma yöntemlerinin birbirini güçlendirecek biçimde aynı araştırmada kullanılmasına dayanır. Bu modelden nicel ve nitel yöntemlerinin birbirinin eksikliğini tamamlamadığı düşünülmektedir. İki temel modeli vardır. Çok yöntemli karma modellerde araştırmanın bir aşamasında nicel, başka bir aşamasında nitel yöntemler kullanılmaktadır. Karma modelli araştırmada ise araştırmacının belirli bir aşamasında hem nicel hem de nitel yöntemler kullanılmaktadır . Sosyal bilimler araştırma yöntemlerıdir(Şimşek.vd,2012,ss.103).

 KAYNAKÇA

A.Aykut,( 2018) Estetik Paradigmalar Işığında Sanat ve Eğitimi.Pegem Akademi

Şimşek.M.,Doğanay,A.,Ataizi,,A.,Salı,J.B.,Akbulut,Y.(2012).Araştırma Modelleri İçinde Şimşek,A.(Ed.) Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri (81-103) Anadolu Üniversitesi.